ADHD

Aandachtstekortstoornis met Hyperactiviteit (ADHD en ADD)

Inleiding

Dit is een veel voorkomende stoornis op de kinder- en jeugdleeftijd (3-5%), maar komt ook regelmatig voor bij volwassenen (1-1,5%). Van de kinderen met ADHD voldoet ongeveer twee derde op de volwassen leeftijd nog aan de kenmerken, al ziet de stoornis er dan vaak iets anders uit. Veel in beweging zijn, zoals rennen en klimmen, verandert vaak in innerlijke onrust en wordt dus minder opvallend, maar geeft nog altijd problemen. Aandachts- en concentratieproblemen vallen vaak juist meer op, omdat het zelfstandig functioneren, plannen en organiseren vaak niet goed zijn ontwikkeld. Maar het kan ook zijn dat de symptomen verbleken bij het ouder worden.

Wanneer iemand voor het eerst komt in verband met verdenking AD(H)D problematiek, past dit bij de SGGZ vanwege de complexere diagnostiek en het vaak voorkomen van bijkomende problematiek.

Diagnostiek

ADHD kenmerkt zich door de volgende drie kernsymptomen: concentratieproblemen (aandachtstekortstoornis), onrust (hyperactiviteit) en impulsiviteit. Deze kunnen in wisselende mate aanwezig zijn, waardoor drie vormen van ADHD onderscheiden worden:

  • Het overwegend onoplettende type (ADD): dit betreft kinderen/volwassenen die met name moeite hebben met de aandacht en concentratie. Ze zijn snel afgeleid en vergeetachtig. Het komt geregeld voor dat ze eveneens enkele kenmerken van hyperactiviteit en/of impulsiviteit laten zien.
  • Het overwegend hyperactieve type (ADHD) wordt gekenmerkt door overwegend druk en impulsief gedrag. Deze kinderen lijken nooit stil te kunnen zitten, praten vaak veel en verstoren andermans gesprekken of bezigheden, terwijl volwassenen vaak minder bewegingsdrang ervaren, maar vooral innerlijke onrust.
  • Het gecombineerde type (ADHD/ADD) komt het meest voor. Daarbij zijn er zowel problemen met aandacht en concentratie als druk, beweeglijk en impulsief gedrag.

De symptomen moeten dusdanig ernstig zijn dat er sprake is van niet goed functioneren in minimaal twee milieus, meestal thuis en op school/ het werk. Daarnaast moeten enkele symptomen al op de kinderleeftijd aanwezig zijn. Een gedetailleerde ontwikkelingsgeschiedenis is van belang, die bij voorkeur wordt uitgevraagd in een gesprek met ouders en anders eventueel met een partner.

Vaak is er ook sprake van bijkomende problematiek, zoals gedragsproblemen, angst, depressie, autisme spectrum stoornis, verslavingsproblemen, tics, een leerstoornis en opvoedingsproblemen.

Hoe ADHD bij iemand tot uiting komt, wordt doorgaans bepaald door de wisselwerking van de erfelijke aanleg en de opvoedkundige omgeving. Door de erfelijke factoren groeien kinderen met ADHD vaak op in een gezin waar een of beide ouders zelf ook problemen hebben in de sfeer van ADHD, zoals zwakte in planning en organisatie. Ondanks dat blijkt de manier van opvoeden van invloed op de hoeveelheid ADHD-symptomen bij een kind, vooral negatieve opvoedfactoren zoals lage betrokkenheid en inconsistentie in discipline.

Behandeling

Er is geen behandeling die de stoornis geneest, maar een goede begeleiding en behandeling kan het gedrag normaliseren en de prognose sterk verbeteren. Omdat het een chronische stoornis betreft, is vaak langdurige behandeling en begeleiding nodig of komt iemand regelmatig terug als er veranderingen zijn in de levensomstandigheden.

De behandeling bestaat allereerst uit psycho-educatie. Dit houdt in het informatie geven over wat ADHD is en hoe dat tot uiting komt. Daar kan de omgeving ook bij betrokken worden zoals ouders, leerkrachten, eventueel de partner of andere naasten. Er kan dan een aantal relatief eenvoudige adviezen ten aanzien van de aanpak, opvoeding en school gegeven worden. Voor sommige gezinnen (en leerkrachten) is dit voldoende en wordt het gedrag hiermee goed hanteerbaar. Vaak is herhaling van de psycho-educatie op zijn plaats.

Indien de AD(H)D ernstig is, wordt standaard medicatie gegeven. Bij lichtere problematiek is behandeling ook mogelijk zonder medicatie. Behandeling is doorgaans (cognitief) gedragstherapeutisch van aard en heeft als doel het ADHD-gerelateerd gedrag te veranderen. Bij kinderen en ook jongeren is het van belang dat ouders een overzichtelijk, voorspelbaar en gestructureerd opvoedingsklimaat waarborgen, dat ook is afgestemd met school. Hierdoor kan het gedrag van een kind veranderd worden via de ouders in overleg met de school, waarbij bijvoorbeeld gedacht kan worden aan het structureren van de omgeving, adequaat reageren op ongewenst gedrag, en het belonen van gewenst gedrag.

Bij volwassenen gaat het om het structureren van de leef- en eventuele werkomgeving, waardoor overzicht bewaard kan worden en het organiseren van taken makkelijker gaat. Daarvoor zijn soms ook partner-relatiegesprekken nodig.

Indien gewenst kunnen andere gezinsleden betrokken worden bij de behandeling middels systeemtherapie.

Ouders van kinderen met ADHD kunnen daarnaast overwegen om contact te zoeken met een oudervereniging, zoals Balans. Een belangenvereniging voor mensen met ADHD is Impuls en Woortblind (Zie: www.impulsenwoortblind.nl)

Tenminste aan het begin en aan het einde van een behandeling wordt een ROM (=Routine Outcome Monitoring) afgenomen om de voortgang van de behandeling zo goed mogelijk in de gaten te houden. Zo nodig kan e-health een onderdeel vormen.

Voor het opstellen van een behandelovereenkomst (BHOV) wordt niet alleen naar de kernsymptomen gekeken maar ook naar bijkomende problematiek, naar de zwakke en sterke kanten van iemand en de draagkracht van de omgeving.

Mogelijke doelen/ resultaten die daarbij voor ogen gesteld kunnen worden, zijn de volgende:

 

BHOV Biologische dimensie Psychische Sociale Eventueel Spirituele KJ & Opvoeding
Doelen / Resultaten De concentratie bij het werken (op school) is voldoende, eventueel met hulp van medicatie Een zelfstandige planning van werkzaamheden kan worden gemaakt en wordt uitgevoerd Kan afwegingen maken tot hoe ver de invloed van een ander mag reiken Noties als hoop en vergeving uit de Bijbel helpen vol te houden bij tegenslagen en frustraties Rust en een gestructureerde, overzichtelijke omgeving kan worden geboden

 

Er is voldoende ervaren rust in de bewegingen en in het hoofd Is in staat om eerst na te denken en dan te doen in bijna alle gevallen De omgang met anderen is zo afgestemd dat het zelfvertrouwen is toegenomen Lange termijn doelen passend bij een Bijbelse levensstijl worden nagestreefd Er kan leeftijdsadequaat worden geholpen nieuwe gewoontes te aan te leren, bijv. door middel van een beloningssysteem